Onlangs gaf Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, een presentatie op de Nationale Privacy Conferentie. Daarin wees hij op het maatschappelijke belang van privacy. Dit is een belangrijk punt, omdat privacy vaak als een individueel belang, een persoonlijk fundamenteel recht wordt gezien. Met als gevolg dat privacy al snel als ondergeschikt aan andere maatschappelijke belangen, zoals veiligheid of economische welvaart, wordt gezien. Zodat in de maatschappelijke discussie veiligheid, of welvaart, het altijd wint van privacy.
Volgens Aleid Wolfsen is privacy één van de fundamenten waarop onze democratische rechtsorde, en daarmee onze samenleving, rust. Dit omdat het recht op privacy een aantal pijlers onder deze rechtsorde, te weten vrijheid, gelijkheid, en solidariteit, beschermt en daarmee ondersteunt (om de beeldspraak in het plaatje hiernaast rond te krijgen).
Vrijheid: mensen moeten in vrijheid kunnen leven, vrije keuzes kunnen maken, autonoom kunnen handelen. Dat betekent dat ze zich terug moeten kunnen trekken, niet overal en altijd beïnvloed moeten kunnen worden. Dat ze zich onbespied weten, vrij kunnen denken en niet vanwege ‘chilling effects’ en zelfcensuur hun bewegingsruimte (in fysieke dan wel mentale zin) laten inperken. De eerste juridische definitie van privacy was een “right to be let alone”. Precies om deze vrijheid te beschermen.
Gelijkheid: mensen hebben recht op een gelijke en eerlijke behandeling, en mogen niet gediscrimineerd worden. Profilering van mensen door persoonlijke gegevens over hen te verzamelen, en ze vervolgens verschillend te behandelen op basis van deze profielen ondermijnt deze gelijkheid. Het recht op privacy, ook wel gegevensbescherming genoemd, beperkt de verzameling van persoonlijke gegevens (zeker als het om gevoelige gegevens als ras, geslacht en geaardheid gaat), legt de profilering van personen aan banden en beschermd daarmee de gelijkheid.
Solidariteit: juist de laatste tijd wordt steeds duidelijker dat door de verregaande personalisering van diensten, filter bubbles en echo chambers ontstaan waarin mensen alleen nog maar horen wat ze willen horen, en lezen wat ze willen lezen. Hiermee spat de maatschappij uit elkaar in elementaire deeltjes die niets meer met elkaar te maken willen hebben. In economische zin betekent het dat iedere burger zijn eigen premie bij de verzekering heeft (in overeenstemming met zijn eigen preciese levensverwachting), en in politieke zin dat iedere burger een eigen persoonlijk verkiezingsprogramma voorgeschoteld krijgt (met precies díe punten die hij of zij belangrijk vindt). Ook hier beoogt privacy het onderliggende gebruik van big data en slimme algoritmen te beteugelen, om nog enige vorm van gezamelijkheid te waarborgen.
Terwijl ik dit schrijf realiseer ik mij dat deze drie pijlers in essentie overeenkomen met het motto “Liberté, égalité, fraternité” van de Franse Revolutie… Een mooier motto om het gemeenschappelijke belang van privacy te onderstrepen kan ik zo niet bedenken.
Hoewel het individu wel degelijk ook iets te verliezen heeft, zijn het met name onze democratische (randvoor)waarden die in het geding zijn. Privacy is zeker van maatschappelijk belang. Een belangrijk inzicht dat te weinig aandacht krijgt, laat staan afdoende beschermd wordt. Het maatschappelijke belang van veiligheid en welvaart wordt wel ingezien, zoals je stelde. De beeldspraak in het plaatje (dat je rond wilde maken) neemt echter alleen privacy op. Zou je veiligheid belangrijker vinden dan schuif je gewoon eenzelfde fundamentele plaat onder privacy. Onze overheid citerend hebben we immers niets aan privacy als we geen veiligheid kennen. Een onjuiste tegenstelling waarmee China blijkbaar het walhalla is. In de beeldspraak hebben we dus nog wat te doen. Waar blijven die andere waarden in je plaatje waartegen het zich (blijkbaar ongelijkwaardig) verhoudt en waarmee balans nu juist herwonnen moet worden?
Leuk zo’n verwijzing naar de idealen van de Franse Revolutie. Tim Berners Lee heeft al eens opgeroepen tot een “Magna Carta for the World Wide Web” om gebruikers te beschermen. Wat vind je: is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens toe aan een update?
Interessante vraag Misschien niet zozeer een update, als wel een grondige bezinning wat die rechten betekenen, en hoe die beschermd moeten worden, als de mens steeds meer ook ‘digitaal’ wordt. Maar ik kan me ook nog wel voorstellen dat die bezinning er toe leidt dat we er achter komen dat er bepaalde grondrechten aangepast moeten worden of simpelweg toegevoegd dan wel verwijderd moeten worden.