Uitslag Tweede Kamer verkiezingen 2021 #fakenews?

Er even van uitgaande dat het kabinet dat nu geformeerd wordt de rit uitzit (en dat Twitter over vier jaar nog bestaat), dan zou dit zomaar een een toptweet kunnen zijn in 2021. In ieder geval wel als het aan veel Nederlandse gemeentes ligt. Die willen het liefst gisteren nog elektronisch stemmen opnieuw invoeren. Het handmatig tellen van de stemmen is te veel werk en de definitieve uitslag laat te lang op zich wachten. Maar gemeenten zijn kennelijk hardleers.

Na het demasqué van de Nedap-stemcomputer in 2007 stelde de commissie Korthals Altes een achttal waarborgen vast waaraan het verkiezingsproces moet voldoen. Te weten: kiesgerechtigheid, uniciteit, toegankelijkheid, transparantie, controleerbaarheid, stemvrijheid, stemgeheim en integriteit. De commissie constateerde dat de stemcomputer aan een groot aantal van deze waarborgen niet voldoet. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om op een zinvolle manier een hertelling te doen. En daarmee is de uitslag niet controleerbaar. Dat komt omdat er geen 'paper-trail' is: de stem wordt niet op een stembiljet aangegeven en bewaard, maar is slechts een druk op een knop die intern door de stemcomputer geregistreerd wordt. Als die registratie door de stemcomputer niet klopt (door een fout, of door kwade opzet): jammer dan. Er is niets anders waar je op terug kunt vallen om dit te controleren.

Geen enkel verkiezingsproces voldoet overigens maximaal aan al deze eisen. Ook het huidige proces, met papier en potlood, heeft zijn nadelen. Zo is de toegankelijkheid bijvoorbeeld niet optimaal, omdat mensen met bijvoorbeeld een visuele handicap niet zelf kunnen stemmen. Zij moeten een volmacht afgeven.

Er is daarom in 2013 door de commissie Van Beek gekeken of er niet tóch een variant van elektronisch stemmen mogelijk is mét een paper trail. Zij kwam uit op een systeem met een stemmenprinter en een stemmenscanner. De stemmenprinter laat burgers, ook die met een handicap, op een simpele manier hun stem uitbrengen. Deze stem wordt op een voor de burger leesbare, en dus controleerbare manier afgedrukt en vervolgens, net als nu, in de stembus gestopt. Na het sluiten van het stemlokaal worden de stemmen één voor één aan de stemmenscanner gevoerd en automatisch geteld. De machinaal geprinte stemmen zijn hier uitermate geschikt voor.

Dit proces is niet zonder risico’s. De stemmenprinter moet goed beveiligd zijn om uit te sluiten dat deze niet toch stiekem de stem registreert, of op andere manieren het stemgeheim schendt. De stemmenscanner kan proberen de uitslag te beïnvloeden door met opzet bepaalde stemmen aan de verkeerde partij toe te schrijven. Om dat te detecteren moeten er direct na het tellen van de stemmen handmatig getelde steekproeven genomen worden om fraude door de stemmenscanner uit te kunnen sluiten. Dat, in combinatie met het feit dat alle uitgebrachte stemmen één voor één aan de stemmenscanner gevoerd moeten worden, betekent dat ook de uitslag bij gebruik van dit systeem enige uren op zich laat wachten. Daarnaast maken de nodige beveiligingseisen het systeem behoorlijk duur, zeker als je bedenkt dat het maar een aantal keren gebruikt zal worden en na vijf tot zeven jaar ook alweer afgeschreven is.

Maar dat is niet het grootste bezwaar. Dat is namelijk het feit dat uiteindelijk toch de techniek een essentiële rol speelt, omdat die letterlijk ‘tussen’ het uitbrengen van de stem en het bepalen van de verkiezingsuitslag zit. Dat maakt het systeem complex en minder transparant voor de burger. Die zal er uiteindelijk toch maar op moeten vertrouwen dat het technisch allemaal klopt: dat zijn stemgeheim bewaard blijft en dat de stemmen inderdaad goed geteld zijn. Het is voor gewone burgers niet meer te begrijpen, laat staan te controleren.

Daarmee is stemmen met papier en potlood, juist omdat het simpel is en low tech is, uiteindelijk toch het beste systeem dat we hebben. Liever een betrouwbare uitslag dan een snelle uitslag. Zeker in deze tijd, met buitenlandse mogendheden die actief proberen de verkiezingen te beïnvloeden, en met presidentskandidaten die al op voorhand de verkiezingsuitslag als 'onbetrouwbaar' bestempelen.

Deze column verscheen op 1 april 2017 in het Morgen katern van het FD.

P.S.: Beter is het te kiezen voor een kleiner en makkelijker te tellen stembiljet, waar het ministerie van Binnenlandse Zaken overigens al jaren aan werkt...

P.P.S.: In dit stuk gaat het over elektronisch stemmen in het stemlokaal. Thuis via Internet stemmen moeten we al helemaal niet willen...