CoronaCheck? Normaliseer geen noodmaatregelen.

Minster de Jonge heeft zijn troeven gezet op een nieuwe gadget: de CoronaCheck app op de smartphone. Met deze app kunnen mensen aantonen dat ze onlangs negatief getest zijn. In de toekomst wordt deze groep uitgebreid met mensen die gevaccineerd zijn (als inderdaad blijkt dat ook deze mensen niet langer het virus kunnen doorgeven). Het kabinet wil mensen die een ‘groen vinkje’ op de app kunnen laten zien toelaten tot niet-essentiële plekken, zoals evenementen, concerten of musea. Een soort van ‘inchecken’ met een coronapaspoort zeg maar. (Onduidelijk is of alleen de toegang tot sport of cultuur aldus beperkt wordt, of dat ook economische activiteiten als winkelen of horeca-bezoek als niet essentieel worden gezien… Daarnaast is onduidelijk of werkgevers een dergelijk eis aan hun werknemers mogen opleggen. Het wachten is op een aangekondigde wet.(Zie naschrift.)

De consequenties

Invoering van een coronapaspoort heeft echter behoorlijk verregaande consequenties, vandaar dat de Nederlandse Gezondheidsraad enige terughoudendheid heeft bepleit, en het Engelse Ada Lovelace Institute ronduit kritisch is.

Een coronapaspoort leidt tot discriminatie van mensen die zich niet kunnen, mogen of willen vaccineren (vanwege hun gezondheid, of vanuit religieuze of andere overwegingen). Ook kinderen jonger dan 18 zijn vooralsnog van vaccinatie uitgesloten. (Ik ga er echter maar even van uit dat zij van zo’n coronapaspoort verplichting worden vrijgesteld.) De mogelijkheid om zich dan maar iedere keer weer een paar dagen voor een bezoek aan zo’n niet-essentiële plek te laten testen is daar amper een faire oplossing voor te noemen, zeker niet voor mensen die verder zelf geen risico lopen maar wel in een omgeving werken of verblijven waar ze vaak geïnfecteerd kunnen raken. Een coronapaspoort dat alleen op een smartphone geplaatst kan worden sluit vervolgens ook nog eens mensen uit die geen (moderne) smartphone hebben. (Duitsland kiest tenminste nog voor een oplossing waarin mensen ook een papieren bewijs mogen overleggen.)

Een tweede probleem is privacy. Sowieso geeft het inchecken een gevoel van meekijken (of dat nu terecht is of niet, individuele burgers zullen er vooral op moeten vertrouwen dat er niemand meekijkt). Maar het blijft niet bij dit gevoel alleen.

In eerste instantie zal de app geen persoonlijke informatie bevatten, maar in de toekomst gaat dit wel gebeuren, zei de minister.

Dat betekent dat toegang tot niet-essentiële plekken niet langer meer anoniem is, zoals nu toch vaak het geval is. Afhankelijk van het aantal niet-essentiële plekken waar we moeten inchecken (winkels? werk?) kan dat tot een behoorlijke inbreuk op onze privacy leiden. Als debatcentra of vergaderlocaties ook onder een incheck-verplichting vallen, schuurt dat met de vrijheid van vergadering.

Een derde probleem is logistiek van aard. Zeker in het begin zijn miljoenen mensen nog niet gevaccineerd. Maar zij zullen, zeker de jongeren, staan te springen om weer naar de kroeg, het feest, het stadion, het concert of het festival te gaan. Op dit moment kunnen in het hele land 200.000 PCR tests per dag worden afgenomen, eind april is dat verdubbeld tot 400.000 tests per dag. Als voor een groen vinkje in de app een negatieve testuitslag van hooguit twee dagen oud benodigd is (de termijn die nu voor internationale vliegreizen wordt aangehouden is zelfs nog strenger: 24 uur), dan zal er op donderdag en vrijdag een run op de teststraten ontstaan. En zijn er hooguit 400.000 (vanaf april hooguit 800.000) mensen die op tijd hun (hopelijk) negatieve uitslag hebben en het weekend ‘uit’ kunnen gaan.

Dat laatste betekent dat de invoering van een coronapaspoort het principe van solidariteit dat tot nu toe gold (de maatregelen gelden voor ons allemaal, om de ouderen en kwetsbaren te beschermen) wordt losgelaten. De jongeren (die als laatste aan de beurt zijn voor vaccinatie) staan (deels) aan de zijlijn, terwijl de ouderen (die straks allemaal gevaccineerd zijn) vrij zullen zijn om te gaan en te staan waar ze willen. Dat voelt oneerlijk.

Tijdelijk of permanent?

Maar de vraag is vooral: tot wanneer is het tonen van een coronapaspoort voor je op reis gaat, gaat winkelen, of een concert of evenement bezoekt verplicht? Is dat tot in juli, als alle mensen die dat willen, kunnen of mogen (het ministerie gaat uit van een vaccinatiebereidheid van 85 procent) ten minste één vaccinatieprik hebben gekregen? Als al deze 12 miljoen mensen van 18 jaar en ouder een paar maanden later ook hun tweede prik hebben gehad? Of is dit helemaal geen tijdelijke maar een permanente maatregel?

In de eerste twee gevallen moet je je afvragen of zo’n korte periode van gebruik de investering waard is. Helemaal omdat in deze periode het principe van solidariteit wordt opgeheven, en testen logistiek een probleem kan zijn. In het laatste geval is de vraag of zo’n permanente maatregel proportioneel is, mede gezien de discriminatie van bepaalde groepen die dat tot gevolg heeft (zij zullen zich iedere keer weer aan een coronatest moeten onderwerpen), en de inbreuk op de privacy. Is het werkelijk zo dat, zelfs als 85% van de mensen ouder dan 18 gevaccineerd is, corona nog steeds een dermate hoge bedreiging vormt dat dergelijke strenge maatregelen nog steeds noodzakelijk zijn? Is het risico op oplaaien van het virus dan nog steeds te groot? Of laten we ons in de nabije toekomst (teveel?) door angst regeren?

Een belangrijke vraag hierbij is wat eigenlijk het onderliggende doel van de maatregelen nu is, maar vooral ook in de toekomst zal zijn. Is het doel enkel om overbelasting van de zorg te gaan? Accepteren we een bepaald risico op besmetting, met daarbij de kans dat ook in de toekomst mensen aan corona overlijden? Of willen we koste wat kost corona uitbannen en het risico op besmetting (nagenoeg) naar nul brengen? (De vraag is overigens of dat laatste een redelijk doel is als de wetenschap het er over eens lijkt te zijn dat corona endemisch wordt en niet meer weg gaat.)

Een jaar geleden waren noodmaatregelen te billijken om de golf aan besmettingen het hoofd te bieden. Een noodmaatregel mag echter niet de norm worden. Op een gegeven moment moeten we op zoek naar structurele maatregelen, waarin allerlei andere belangen eerlijk worden meegewogen, inclusief onze grondrechten. Normalisering van surveillance, controle, beperking van de bewegingsvrijheid, en discriminatie, zelfs uit naam van gezondheidszorg, is een slechte ontwikkeling.

Naschrift (2021-03-10, 8:56)

Na schrijven van deze post werd ik gewezen op de consultatie Tijdelijke wet testbewijzen covid-19, die overigens al op 8 maart is gepubliceerd. Daaruit blijkt dat:

• werkgevers geen verplichtingen aan werknemers mogen opleggen.
• de wet ook (met name?) bedoeld is voor instellingen voor hoger onderwijs: studenten zullen een negatieve testuitslag moeten kunnen overleggen.
• de wet ook van toepassing is op de horeca.
• de wet identificatie dmv. een identiteitsbewijs verplicht.
• de verificatie applicatie persoonsgegevens onmiddellijk na verificatie vernietigt.
• de wet tijdelijk is.
• een schriftelijk testbewijs ook toegestaan is.

Al met al blijf ik dan nog steeds met de vraag zitten waarom, voor een tijdelijke maatregel, een app ontwikkeld moet worden. En blijven de logistieke en discriminatoire issue wat mij betreft staan. En blijft de vraag of het verstandig is om een vorm van strikte toegangscontrole voor onderwijs, en andere sociale en culturele bijeenkomsten in te voeren, ook al is deze tijdelijk.