Eergisteren kondigden minister Wiebes en minister Hoekstra het Nationaal Groeifonds aan. Het kabinet stelt maximaal 20 miljard euro beschikbaar voor investeringen in innovatieve projecten op het gebied van vergroening, infrastructuur en onderzoek. Projecten die moeten bijdragen aan economische groei, en de volgende generaties ten goede moeten komen. Bij deze een suggestie voor een mogelijk project.
Onze samenleving is in rap tempo verregaand gedigitaliseerd, en dat proces is door de corona pandemie alleen maar versneld. Maar de digitale infrastructuur waar wij steeds afhankelijker van worden piept en kraakt in haar voegen. De onderliggende technologie is verouderd, voornamelijk gebaseerd op concepten uit het midden van de vorige eeuw. Daarnaast zijn wij in Nederland (en eigenlijk heel Europa) daarbij steeds meer aangewezen op Amerikaanse dienstverleners en Chinese hardwareleveranciers. Onze (digitale) soevereiniteit staat onder druk door Westers en Oosters digitaal kolonialisme. Amerikaanse dienstverleners nemen het niet zo nauw met onze privacy. En er zijn serieuze twijfels ten aanzien van de veiligheid van Chinese apparatuur, denk bijvoorbeeld aan de recente discussie rond de 5G apparatuur van Huawei.
Het wordt tijd dat we de controle terugpakken. En het Nationaal Groeifonds biedt hiervoor een unieke kans. Door het financieren van het project "Digitale Spekkoek Voor Iedereen".
Onze digitale infrastructuur is te zien als een digitale "spekkoek" ("technology stack" op zijn Engels, met dank aan de Waag voor deze originele vertaling) van op elkaar gestapelde technologieën. De onderste lagen worden gevormd door de hardware (processoren, geheugenchips, netwerkkabels). Daarboven bevinden zich de firmware (embedded software die o.a. gebruikt wordt om smart home devices of 5G communicatie aan te sturen), de besturingssystemen (Windows, of iOS), de netwerkprotocollen (Internet), de softwarebibliotheken, de apps (WhatsApp) en applicaties (Word), de online diensten (Facebook, Amazon Web services), etc.
Vanwege de grote onderlinge afhankelijkheid van alle lagen in deze digitale spekkoek moeten alle lagen op de juiste manier ontworpen worden om er voor te zorgen dat de infrastructuur in zijn geheel aan de eisen voldoet. Projecten die zich enkel op één laag richten (denk aan Linux als het grote voorbeeld van een open source besturingssysteem) zullen daarom uiteindelijk niet het verschil kunnen maken. Tenzij ze onderdeel worden van een totale herstructurering van de volledige digitale spekkoek.
Grote vraag is dan natuurlijk: aan welke eisen moet de nieuwe digitale spekkoek dan voldoen? Anders gesteld: wat zijn de grootste problemen met de spekkoek die we nu hebben. Zoals we hierboven al grof hebben geschetst: het is onbetrouwbaar, intransparant, onveilig, maakt ons afhankelijk, is bovendien niet duurzaam, staat niet in dienst van publieke waarden, en stelt de belangen van de individuele gebruikers lang niet altijd centraal.
Voor elk van deze tekortkomingen zijn mogelijke oplossingen beschikbaar. Open source zorgt voor de broodnodige transparantie, en is niet alleen van toepassingen op software maar ook op hardware. Openheid helpt ook de afhankelijkheid van bepaalde aanbieders te beperken, en kan de betrouwbaarheid verbeteren. Die betrouwbaarheid wordt vergroot door de juiste ontwikkelmethodes en tools te gebruiken. Open document-standaarden en open APIs (de interfaces van diensten en componenten) zijn noodzakelijk om afhankelijkheid van specifieke dienstverleners te voorkomen. Dat stopt ook de belachelijke Balkanisering van het Internet (waarom kan ik niet WhatsAppen met een iMessage gebruiker, of een Facebook update delen met mijn Twitter contacten), en de daaraan gekoppelde neiging tot monopolievorming. Standaarden zijn ook nodig om systemen verregaand modulair te maken, en dus repareerbaar, upgradebaar, recyclebaar en daarmee veel duurzamer te maken. Maar bovenal is het noodzakelijk dat de mens weer centraal staat in de digitale infrastructuur. De spekkoek is van ons allemaal: ontworpen voor en door gebruikers, met oog voor het publieke belang.
Om een idee te geven: je zou grofweg willen uitkomen op een mix van de gebruikersvriendelijkheid van Apple, de services van Google, de openheid van Linux, de duurzaamheid van Fairphone (een Nederlands bedrijf overigens…), betrouwbaar ontworpen met nadrukkelijke bescherming van onze publieke waarden.
Jazeker, "tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren". Zo zou men tegen kunnen werpen dat een dergelijk project niet alleen een Nederlands belang dient, maar (in ieder geval) heel Europa (en wellicht ook Afrika en Zuid Amerika) aangaat. Moeten die dan niet ook meebetalen? Misschien… maar daar kunnen we beter niet op wachten. Is 20 miljard genoeg? Vast niet ;-) Enzovoort…. Maar vergeet niet: het Internet is ook ooit ontstaan uit een door het Amerikaans ministerie van Defensie gefinancierd project. Ik kon helaas niet meer terugvinden hoeveel dat destijds gekost heeft…