Je zou het gezien de naam niet zeggen, maar New College is een van de oudste colleges in Oxford. Het werd opgericht in 1379 en heeft, als zoveel colleges in de Britse universiteitsstad, een grote eetzaal waarvan het dak gedragen wordt door een aantal gigantische eikenhouten balken.
Zo'n honderd jaar geleden bleek dat de balken vanwege houtrot vervangen moesten worden. Het bestuur van het college zat hiermee behoorlijk in zijn maag, omdat het moeilijk, zo niet onmogelijk, leek om aan balken van dat kaliber te komen. Gelukkig bedacht een van de leden dat het college verspreid door het land ettelijke bossen en landerijen bezat, die beheerd werden door de boswachter van het college. Toen een delegatie van het college een paar dagen later de boswachter bezocht en vroeg of hij wellicht een oplossing voor hun probleem had, zei die simpelweg: 'Ik vroeg me al af wanneer jullie dat eindelijk eens zouden vragen'. Bij de bouw van het college in de 14e eeuw hadden de oprichters namelijk de voorzienigheid gehad om meteen ook een aantal eiken te planten, voor het geval dat er ooit een balk vervangen zou moeten worden.
Dit, deels fictieve, verhaal is een mooie parabel die het belang van anticiperen op de verre toekomst illustreert. We kunnen er ook lering uit trekken. Want vooruit denken is in het huidige tijdsgewricht helaas niet de norm. Politici reageren enkel op incidenten. Het niet hebben van een visie wordt zelfs als een pre gezien. De snelheid van de technologische ontwikkelingen en de kansen die deze bieden, maakt ondernemers en investeerders nerveus. Uit angst de grote klapper te missen, zetten ze alles in op het eerste het beste idee dat voorbij komt. En om maar zo snel mogelijk een zo groot mogelijk marktaandeel te verwerven, wordt in een mum van tijd een eerste alpha release van het product gelanceerd. Zonder na te denken over de consequenties voor hun eigen bedrijf en voor de maatschappij als geheel.
Wat iedereen vergeet, is dat in die eerste alpha release wel de toekomst besloten ligt. Je kunt immers wel kleine aanpassingen doen, maar het basisontwerp zelf is maar moeilijk te veranderen.
IT gaat al veel langer mee dan we denken. Zo is er nog steeds software in gebruik die geschreven is in COBOL, een programmeertaal die stamt uit de jaren zestig. Ook het internet stamt uit die tijd. En dat geldt in feite ook voor de pc en de besturingssystemen die we allemaal gebruiken. Windows 10 mag dan dit jaar zijn uitgekomen, de fundamenten van Windows 10 en OS X zijn meer dan veertig jaar oud. Ondertussen is de wereld, mede dankzij de technologisch ontwikkelingen, fundamenteel veranderd.
We zijn in verregaande mate afhankelijk geworden van data, digitale informatie en IT. Vijftig jaar geleden konden we dat misschien nog niet voorzien. Maar nu is het een gegeven waar we onze verantwoordelijkheid voor moeten nemen.
De eerste vraag die je je moet stellen is deze: hoe denk ik dat mijn systeem over vijf tot tien jaar gebruikt gaat worden? Kan mijn product hierin mee groeien? Ontwikkel scenario's en ontwerp je basisarchitectuur zo dat die niet gaat knellen als je product zich binnen die scenario's ontwikkelt. Dit is met name belangrijk voor infrastructuur en standaarden die je niet zo makkelijk vervangt, zoals het internet.
De tweede vraag die je je moet stellen is dit: wat zijn de consequenties voor de gebruikers, of zelfs voor de samenleving, als mijn product echt succesvol wordt? Als je product een hele branche overhoop haalt (zoals Uber of Airbnb) dan ontstaan er tegenreacties. Daar kun je op anticiperen. Hieronder ligt natuurlijk nog een andere vraag, namelijk: in wat voor wereld wil ik leven en hoe draagt mijn product hier aan bij?
Dat is allemaal gemakkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk: niemand kan immers de toekomst perfect voorspellen. Maar dat ontslaat ons niet van de verplichting om er toch beter over na te denken dan we nu doen. Het mag namelijk geen excuus worden om de verantwoordelijkheid voor de consequenties van ons handelen af te wijzen. Sommige dingen liggen immers behoorlijk voor de hand.
We kunnen de toekomst ook beïnvloeden. Juist door nu na te denken over de consequenties van technologische ontwikkelingen, en in die ontwikkelprocessen nadrukkelijk ook de mens en de samenleving centraal te stellen en een rol te geven. Dan is die toekomst helemaal niet zo onvoorspelbaar als die soms lijkt. En ziet die er een stuk zonniger uit.
Laten we 2016 beginnen met vooruit denken!
Deze column verscheen op 2 januari in het FD.