In 2007 is in Nederland de stemcomputer, terecht, afgeschaft. Onderzoek van Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet maakte schrijnend duidelijk dat de toenmalige stemcomputers van Nedap en NewVote volstrekt onveilig en onbetrouwbaar waren. Zelfs Nedap geeft toe dat het beter had gekund: "Een medewerker van Nedap stelt dat met de kennis van nu er inderdaad wat schortte aan de oude stemcomputers." Maar daarmee is nog niet gezegd dat het onmogelijk is om een veilige, betrouwbare, en ook privacy vriendelijke stemcomputer te bouwen.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen woensdag gaan er al weer stemmen op om het stempotlood af te schaffen en de stemcomputer weer in te voeren. Het Genootschap van Burgemeesters stelt dat het stemmen met potlood bijzonder omslachtig is en tot veel fouten leidt. Het tellen van de stemmen is bovendien een tijdrovend proces dat, door de grote kans op fouten, nog verder vertraagd kan worden door hertellingen. Burgemeester Rehwinkel van Groningen vindt het zelfs een illusie om te denken dat het stemproces zonder computer veiliger verloopt.
Hoe zit dat nu?
Het rapport van de commissie Korthals Altes over de inrichting van het verkiezingsproces uit 2007 stelt dat het stemmen met papieren stembiljetten de voorkeur heeft. Dit omdat hiermee het beste aan een aantal belangrijke waarborgen kan worden voldaan, zoals transparantie, controleerbaarheid, integriteit, kiesgerechtigdheid, stemvrijheid, stemgeheim, uniciteit en toegankelijkheid. Maar de commissie onderkent ook dat er grote nadelen kleven aan het handmatig tellen van de stemmen. Vandaar ook dat de commissie een alternatieve vorm van een stemcomputer voorstelt. Hierbij drukt de stemcomputer je stem af op een stembriefje, die je zelf kunt controleren en dan in de stembus moet gooien. Deze stembriefjes worden vervolgens elektronisch geteld door een stemmenteller.
Het probleem van de oorspronkelijke stemcomputer was dat het systeem niet transparant was, en dat het onmogelijk was om op een zinvolle manier een hertelling van de stemmen te doen. Door de opzet van het systeem zou manipulatie van de stemmen door de stemcomputer zelf niet door een hertelling aan het licht komen.
Maar ook bij het stemmen met potlood kan er van alles mis gaan. In Rotterdam zijn onregelmatigheden geconstateerd en werd de bezetting van een stembureau in Delfshaven zelfs vervangen. Let wel: volgens de kieswet zijn de stembureaus zelf verantwoordelijk voor de telling van de stemmen. Met hertellen wordt niet alle fraude ontdekt. Alles wat gebeurt voor het openen van de stembussen (voor de telling) blijft buiten schot. Bovendien is er bij stemmen met potlood altijd discussie mogelijk over de geldigheid van een stem. En is er dus altijd een kans dat je stem wordt afgekeurd (zonder dat jij dat weet) omdat je niet op de juiste manier het stembiljet hebt ingevuld.
Ook de privacy is bij stemmen met potlood niet gegarandeerd. Zo werd mijn stempas na inleveren door het stembureau van een nummer voorzien. Als het stembiljet hetzelfde nummer zou hebben gehad, dan was mijn stem bekend. En het is natuurlijk ook hier vrij eenvoudig om een minuscule videocamera onzichtbaar in het stemhokje op te hangen.
We moeten bovendien niet vergeten dat de samenleving op heel veel andere sectoren ook afhankelijk is geworden van ICT. Denk aan telecommunicatie, logistiek, energiedistributie, en de financiële sector. Stuk voor stuk cruciale sectoren, die voor ons van levensbelang zijn, en waarbij het disfunctioneren van de ICT de rechtstaat kan ondermijnen. Het (absoluut lastige) probleem van de vertrouwbare infrastructuur speelt dus niet alleen bij het gebruik van stemcomputers bij verkiezingen. Op al deze terreinen worden oplossingen voor dit probleem geïmplementeerd, en wordt er over nog betere oplossingen nagedacht.
Stemmen per computer heeft namelijk ook zo zijn voordelen. Het tellen van de stemmen gaat sneller, en er ontstaat geen discussie over de geldigheid van een stem. Het organiseren van referenda wordt eenvoudiger en goedkoper. Door extra aandacht aan de user interface te schenken kan het voor gehandicapten makkelijker gemaakt worden hun stem uit te brengen.
Volgens het ministerie staat het stemmen met het rode potlood echter niet ter discussie. Dit is struisvogelpolitiek. Beter is na te denken over hoe het verkiezingsproces beter kan aansluiten op de ICT ontwikkelingen in de 21ste eeuw. Het systeem dat door de commissie Korthals Altes wordt voorgesteld is een interessant doch wellicht wat omslachtig compromis. Vasthouden aan stemmen met potlood is vergelijkbaar met het bewaren van al je geld in een oude sok. Het kan niet zo zijn dat we tot in lengte van dagen met potlood blijven stemmen, terwijl de wereld om ons heen razendsnel verandert en steeds meer afhankelijk wordt van ICT. Dan is een potlood niet meer het ultieme controlemiddel van onze democratie, maar een fopspeen waarmee we ons één keer in de 1 a 2 jaar voor de gek houden.